İsrail ile İran arasındaki ilişkiler, 20. yüzyılın ortalarından günümüze kadar ciddi dönüşümler yaşamıştır. 2025 yılında açık savaşa dönüşen gerilim, aslında onlarca yıllık stratejik, ideolojik ve jeopolitik çatışmanın sonucudur. Bu makalede, İsrail–İran ilişkilerinin tarihsel arka planı ve günümüzdeki sıcak çatışmanın nedenleri, gelişimi ve olası sonuçları ele alınacaktır.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!1948–1979: İş Birliğinden Düşmanlığa
İran Şah Dönemi ve İsrail Dostluğu
- İsrail’in 1948’de kuruluşunun ardından İran, onu tanıyan ilk Müslüman ülke oldu (de facto).
- 1950’li ve 60’lı yıllarda Şah Muhammed Rıza Pehlevi, İsrail ile istihbarat, tarım ve askeri iş birliği yürüttü.
- Mossad ve İran istihbaratı SAVAK, ortak operasyonlar gerçekleştirdi.
1979 İslam Devrimi: Dönüm Noktası
- Ayetullah Humeyni’nin önderliğindeki İran İslam Devrimi sonrası İsrail, “Şeytan” ilan edildi.
- İran rejimi, Filistin davasını sahiplenerek Hamas ve Hizbullah gibi grupları desteklemeye başladı.
- Bu tarihten itibaren İran–İsrail ilişkileri tamamen koptu.
1980–2000: Vekil Güçler ve Dolaylı Çatışmalar
İran’ın Vekil Stratejisi
- İran, İsrail’e doğrudan saldırmak yerine Lübnan Hizbullahı, Gazze’deki Hamas ve Suriye rejimi gibi vekil aktörleri destekledi.
- 1982 Lübnan Savaşı ve sonraki yıllarda Hizbullah, İsrail’e karşı büyük bir tehdit haline geldi.
İsrail’in Yanıtları
- İsrail, İran destekli gruplara karşı birçok hava saldırısı ve sınır ötesi operasyon gerçekleştirdi.
- Ayrıca, İran’ın nükleer çalışmalarına karşı siber saldırılar (örneğin Stuxnet virüsü) düzenledi.
2000–2020: Nükleer Tehdit ve Gölge Savaşı
Nükleer Programın Yükselişi
- İran, sivil amaçlı olduğunu öne sürdüğü nükleer programını hızlandırdı.
- İsrail, İran’ın nükleer silaha ulaşması durumunda bölgedeki varlığının tehlikeye gireceğini belirterek bu gelişmeleri tehdit olarak algıladı.
2015 Nükleer Anlaşması (JCPOA)
- İran ile ABD, AB, Rusya ve Çin arasında nükleer programı sınırlayan bir anlaşma yapıldı.
- Ancak İsrail bu anlaşmaya şiddetle karşı çıktı.
2020–2022: Gölge Savaşlar
- İran’daki nükleer bilim insanlarına yönelik suikastlar (örneğin, Muhsin Fahrizade),
- İran altyapısına yönelik siber saldırılar,
- Suriye’de İran üslerine İsrail bombardımanları arttı.
2023–2025: Açık Çatışmaya Gidiş ve Savaşın Patlak Vermesi
Hazırlıklar ve Gerilim
- 2023 sonrası İran, uranyum zenginleştirme oranını %90’a çıkararak nükleer silah eşiğine yaklaştı.
- İsrail, ABD ile güvenlik iş birliğini artırdı; Mossad, İran içinde sabotaj operasyonlarını sıklaştırdı.
Haziran 2025: Savaşın Başlaması
- İsrail, Natanz ve İsfahan’daki nükleer tesisleri nokta atışıyla vurdu.
- İran, Sejjil ve Kheibar füzeleriyle İsrail’in güneyine saldırdı. Beersheba’daki hastane vuruldu.
- Her iki ülke KAPALI bir savaş durumuna girdi. İran, Hürmüz Boğazı’nı tehdit etti.
Uluslararası Reaksiyonlar ve Ateşkes Girişimi
📍Trump’ın Müdahalesi
- ABD’nin eski başkanı Donald Trump, her iki tarafla da görüşerek ateşkes ilan ettirdi.
- Ancak İran kısa süre içinde ateşkesi ihlal etti, İsrail misilleme kararı aldı.
📍BM ve Dünya Kamuoyu
- BM, sivillere zarar verilmemesi konusunda uyarıda bulundu.
- Çin ve Rusya tarafları diyaloga çağırdı; AB enerji krizinden endişeli.
Savaşın Etkileri ve Geleceğe Dair Öngörüler
| Alan | Etki |
|---|---|
| Sivil Kayıplar | İran’da 950+, İsrail’de 24 sivil öldü |
| Ekonomi | Petrol fiyatları %18 arttı |
| Göç | İran içinden 100.000 kişi kuzeye göç etti |
| Ticaret | Kızıldeniz hattında taşımacılık aksadı |
| Askeri | İran’ın hava savunması ve radar sistemleri büyük darbe aldı |
Kaynakça
- AP News (2025). Iranian missile barrage strikes Israel.
- Reuters (2025). Israel signals Iran campaign can end soon.
- Al Jazeera (2025). Trump warns Israel not to attack Iran.
- The Australian (2025). Iran vows blockade on Strait of Hormuz.
