İslamiyet’ten önceki Türk devletleri, Orta Asya’da ortaya çıkan ve genellikle göçebe ya da yarı-göçebe bir yaşam tarzına sahip olan siyasi oluşumlardır. Bu devletler hem Çin hem de İran medeniyetleriyle temas hâlinde olmuş, savaşlar ve ticaret yoluyla bu uygarlıklarla etkileşim kurmuşlardır.
Thank you for reading this post, don't forget to subscribe!İşte İslamiyet’ten önceki başlıca Türk devletleri:
1. Asya (Büyük) Hun Devleti
- Kuruluşu: M.Ö. 3. yüzyıl
- Kurucusu: Teoman
- En parlak dönemi: Mete Han (M.Ö. 209 – M.Ö. 174)
- Özellikler:
- Türk tarihinde bilinen ilk büyük devlettir.
- İlk düzenli orduyu Mete Han kurmuştur (Onluk sistem).
- Çin ile uzun süren mücadeleler yaşamışlardır.
2. Göktürk Devleti
- Kuruluşu: 552
- Kurucusu: Bumin Kağan
- Başkent: Ötüken
- Özellikler:
- “Türk” adını ilk defa devlet adı olarak kullanan topluluktur.
- Orhun Yazıtları bu döneme aittir (Bilge Kağan, Kül Tigin, Tonyukuk).
- 582 yılında Doğu ve Batı Göktürkler olarak ikiye ayrıldılar.
3. II. Göktürk (Kutluk) Devleti
- Kuruluşu: 682
- Kurucusu: Kutluk Kağan
- Özellikler:
- Çin esaretinden kurtularak bağımsızlıklarını yeniden kazanmışlardır.
- Bilge Kağan, devletin en bilinen hükümdarlarından biridir.
4. Uygur Devleti
- Kuruluşu: 744
- Kurucusu: Kutluk Bilge Kül Kağan
- Başkent: Karabalgasun
- Özellikler:
- Maniheizm dinini benimsemişlerdir.
- Yerleşik hayata geçen ilk Türk devletidir.
- Mimari, sanat ve yazılı belgelerde ileri gitmişlerdir.
5. Avarlar (Juan-Juanlar)
- Kuruluşu: 6. yüzyıl civarı
- Özellikler:
- Slavları etkileyerek onların devlet kurma sürecini hızlandırmışlardır.
- Avrupa’ya göç ederek burada da devlet kurmuşlardır.
6. Hazarlar
- Kuruluşu: 7. yüzyıl
- Özellikler:
- Yahudiliği benimseyen tek Türk topluluğudur.
- Doğu Avrupa’da uzun süre hüküm sürmüşlerdir.
7. Kırgızlar, Karluklar, Peçenekler, Kumanlar (Kıpçaklar), Sabirler, Oğuzlar vb.
Bu topluluklar bazen bağımsız devlet kurmuş, bazen diğer büyük devletlerin içinde yaşamışlardır.
🏛️ Kültürel Özellikler
| Devlet | Din | Yaşam Tarzı | Yazı Sistemi | Diğer Özellikler |
|---|---|---|---|---|
| Asya (Büyük) Hun | Şamanizm | Göçebe | Henüz sistemli değil | İlk düzenli ordu (Onlu Sistem), Çin ile mücadele |
| Göktürkler | Şamanizm | Göçebe | Orhun Alfabesi | İlk “Türk” adıyla devlet, Orhun Yazıtları |
| II. Göktürk (Kutluk) | Şamanizm | Göçebe | Orhun Alfabesi | Çin esaretine karşı bağımsızlık kazanıldı |
| Uygurlar | Maniheizm / Budizm | Yerleşik | Uygur Alfabesi | Mimari, edebiyat gelişti, matbaa kullanıldı |
| Avarlar | Şamanizm / Hristiyanlık etkisi | Göçebe | Yok / Avrupa etkisi | Slavları etkilediler, Avrupa’ya göç ettiler |
| Hazarlar | Yahudilik | Göçebe / Yarı-yerleşik | Göçebe alfabeleri | Ticaret gelişti, hoşgörülü yönetim anlayışı |
📊 Karşılaştırma Tablosu
| Devlet | Kuruluş | Kurucu | Başkent | Din | Önemli Özellik |
|---|---|---|---|---|---|
| Asya Hun Devleti | M.Ö. 3. yy | Teoman | Orta Asya | Şamanizm | İlk Türk devleti |
| Göktürkler | 552 | Bumin Kağan | Ötüken | Şamanizm | “Türk” adı ilk kez |
| II. Göktürk Devleti | 682 | Kutluk Kağan | Ötüken | Şamanizm | Çin’e karşı bağımsızlık |
| Uygurlar | 744 | Kutluk Bilge Kül | Karabalgasun | Maniheizm | Yerleşik hayat |
| Avarlar | 6. yy | Bilinmiyor | Avrupa’ya yayıldı | Şamanizm | Avrupa’ya göç |
| Hazarlar | 7. yy | Bilinmiyor | İtil Nehri civarı | Yahudilik | Ticaret gelişti |
